تحلیلی بر نقش نظام‌های میراث کشاورزی مهم جهانی در صیانت از دانش سنتی کشاورزی

نوع مقاله : مروری - تحلیلی

نویسندگان

1 کارشناس مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع‌طبیعی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

2 دانشیار، مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع‌طبیعی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

چکیده

در عصر حاضر، حفاظت از دانش سنتی کشاورزی به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی و زیستی ملت‌ها با چالش‌هایی جدی مواجه است. در این میان، نظام میراث کشاورزی مهم جهانی (GIAHS) که توسط سازمان فائو طراحی شده، ظرفیت‌هایی منحصر به‌فردی را برای پاسداری از این سرمایه ناملموس فراهم می‌آورد. این نظام با رویکردی کل‌نگر و آینده‌نگر، کشاورزی زراعی-بوم‌شناختی را در چارچوبی پایدار تلفیق کرده و به‌عنوان مدلی معتبر برای توسعه روستایی، حفاظت از تنوع‌زیستی کشاورزی و صیانت از فرهنگ و دانش بومی کشاورزی شناخته می‌شود. این نظام، نه‌تنها امکان شناسایی و ثبت دانش بومی را در سطح بین‌المللی فراهم می‌آورد، بلکه با تاکید بر استمرار، پویایی و مشارکت محلی، شرایط لازم برای حفاظت واقعی از این میراث ناملموس را مهیا می‌سازد. مقاله حاضر با رویکرد مروری-تحلیلی به بررسی مولفه‌های جیاس می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این چارچوب می‌تواند با ویژگی‌های خاص دانش سنتی همچون شفاهی بودن، مالکیت جمعی، پویایی و بین‌نسلی بودن هم‌راستا شده و زمینه حفاظت مؤثر از آن را فراهم آورد. نتایج نشان می‌دهد که جیاس نه‌تنها به‌عنوان سازوکاری جایگزین برای نظام‌های مالکیت فکری رایج عمل می‌کند، بلکه ابزار عملی برای مستندسازی، احیا و بهره‌برداری پایدار از دانش بومی در سطح جوامع محلی به‌شمار می‌آید. بر این اساس، توصیه می‌شود سیاستگذاران ملی با تکیه بر ظرفیت‌های جیاس، بستری جامع و قابل‌اعتماد برای صیانت از دانش سنتی فراهم آورند.

کلیدواژه‌ها